روزی که سردارِ سپه ( رضا شاه کبیر )  رئيس الوزراء شد

سوم آبان 1302 هجری خورشيدی (25 اكتبر 1923) سلطان احمد شاه قاجار سردارِ سپه را رئيس الوزراء دولت ايران كرد و هشت روز پس از اين انتصاب عازم اروپا شد؛ رفتی كه بازگشت نداشت.
اين ظاهر قضيه بود و جزئيات پشت پرده به دليل كار اساسی نشدن روی تاريخ معاصر ايران هنوز در دسترس نيست. تاريخ معاصر ايران عمدتا نقل قول و نقل خاطرات و كتابهای منتشره در هر دوره است كه نمی توانند دقيق و خالي از غرض باشند.

در پی اين انتصاب، رضاشاه  ضمن اشاره به كارهايی كه برای نوسازی ارتش ايران و دادن شكل واقعی به آن و بر قراری امنيت در كشور به عمل آورده بود به اعلام برنامه كار خود پرداخت و پاسداری از حقوق كشور و اجرای دقيق قوانين و برقرارداشتن حكومت قانون و نظم و نسق را سرلوحه اين برنامه خواند.

وی چند روز بعد وعده داد كه كسانی كه با خارجی تماس داشته اند و اين اقدام آنان به زيان وطن تمام شده است تنبيه خواهند شد و با اعلام اين مطلب نه تنها خواست كه شايعه هرگونه ارتباط غير متعارف خود با بيگانه را تكذيب كند بلكه انزجارش را از اين قبيل تماسها آشكار سازد.
به رغم اين وعده، بررسي پيشينه مدیران سازمان های دولتی نشان مي دهد که همان رجال [معلوم الحال] سابق بودند و بنابراین تا نیمه دهه بعد، تنها ظاهر کار تغییر یافت. با قدرت گرفتن هیتلر در آلمان و رفع تورّم پول در این کشور [که آلمانی هارا عاصی کرده بود] و پیش از او، رئیس دولت شدن موسولینی در ایتالیا و هر دو ـ رقیب و دشمن دولت لندن، رضاشاه تغییر روش داد و وارد اصل عمل شد و سوم آبان 1318 (25 اكتبر 1939 و درست 16 سال پس از نخست وزیرشدنش) دكتر احمد متين دفتري داماد دكتر مصدق را كه شهرت ناسيوناليستي و هواداري از آلمان داشت و در آن راه تعصب مي ورزيد نخست وزير ايران كرد و تفسیرنگاران اروپايی نوشتند که بالاخره رضاشاه برای بیرون کشیدن ايران از زير بار نفوذ لندن وارد اقدام شد.

درست دو سال بعد (شهريور 1320) و پس از کناره گیری رضاشاه تحت فشار لندن، همان رجال [معلوم الحال] به مقامات سابق خود بازگشتند و ….
در ایراندوستی پهلوی یکم تردید نیست که یک ایرانی اصیل بود و از میان توده مردم برخاسته بود ولی عیب کار در اين بود که اطلاعات و تجربه او در زمان به قدرت رسيدن، نظامي و سپاهيگری بود.

روزی که دكتر متين دفتری، يک ناسيوناليست ايرانی هوادار آلمان نخست وزير ايران شد و …

سوم آبان 1318 (25 اكتبر 1939) چند هفته پس از آغاز جنگ جهاني دوم و زماني كه اخبار پيروزي های آلمان گوش فلك را كَر كرده بود، رضاشاه دكتر احمد متين دفتري داماد دكتر مصدق را كه شهرت ناسيوناليستي و هواداری از آلمان داشت و در اين هواداری تعصب مي ورزيد نخست وزير ايران كرد.

روزنامه های اروپای غربي اين انتصاب را گامي براي نزديك شدن هرچه بيشتر رضاشاه به دولت وقت آلمان و جلب دوستي آن دولت قلمداد كردند و مطبوعات فرانسوي زبان نوشتند كه رضاشاه در باطن می كوشد كه ايران از زير بار نفوذ انگلستان كاملا برهد و اينك فرصت مناسبی به دست آورده است.

سه روز پس از انتصاب دكتر متين دفتری به نخست وزيری بود كه دولت ايران محرمانه به هيتلر اطلاع داد كه شوروی نسبت به ايران نظر سوء دارد و همين خبر بر سوء ظن هيتلر نسبت به استالين که باهم قرارداد عدم تعرض داشتند و آلمان نيمی از لهستان را به شوروی بخشيده بود افزود. تحولات بعدی و يک خواست استالين در مورد ايران و بلغارستان باعث شد که هيتلر نسبت به استالين تغيير نظر دهد و به تدريج به قدري نسبت به وی دچار سوء ظن شد كه علي رغم نظر ژنرالهايش دستور تهاجم به شوروی را صادر كرد. هيتلر قبلا و در جريان مذاکرات با موسولينی برای انعقاد پيمان پولادين خواسته بود که مسکو وارد اين پيمان شود که موسوليني مخالفت کرده بود. به باور مورخان، اگر اين مخالفت نبود اينک جهان چهره ديگری داشت و نقشه های جغرافيايی اين نبود که می بينيم.

شنيده شده است كه دكتر متين دفتری هرگاه خبری از شكست نظامي آلمان در يك جبهه مي شنيد نه تنها آن را دروغ می دانست بلكه غمزده و خشمگين می شد و در ملاقاتهای خود با رضاشاه [که زبان ديگری جز فارسي نمي دانست] همه اش از پيروزی های آلمان مي گفت. مخالفان دكتر متين دفتري گفته اند كه همين تلقين های او [خاطر مبارک آسوده باشد] باعث ترديد رضاشاه از اتخاذ يك سياست درست شده بود كه بالاخره به اشغال نظامي ايران از سوی دولتهای در حال جنگ با المان انجاميد.

پس از اشغال نظامي ايران توسط انگلستان و شوروی، با اين كه دكتر متين دفتری مدتها بود كه ديگر نخست وزير نبود به اتهام هواداری از آلما ن و تشويق رضاشاه به حمايت از آن دولت به زندان متفقين افتاد و دوسال زنداني بود.
دكتر متين دفتری بعدا سالها نماينده مجلس و سناتور بود و در سالهای دهه 1340 از فعالان رديف اول مبارزه با آلودگی هوا در تهران بشمار مي رفت. فعاليت او در اين راه از طريق نطق و مصاحبه و مذاكره با مقامات وقت به حدی بود كه اورا «آقای شماره يك ضد دود» لقب داده بودند.

 مولف : نوشيروان کيهاني زاده